Józef Szczepańczyk o wyborach samorządowych po nowemu

Ustawą z dnia 11 stycznia 2018 r. o zmianie niektórych ustaw w celu zwiększenia udziału obywateli w procesie wybierania, funkcjonowania i kontrolowania niektórych organów publicznych wprowadzono szereg zmian w prawie wyborczym. Poniżej omówiono tylko niektóre z nich, ważne z punktu widzenia wyborcy.

I. Termin wyborów.
Wybory do rad gmin, rad powiatów, sejmików województw oraz wójtów (burmistrzów, prezydentów miast) zarządza premier. Zarządzenie wyborów powinno nastąpić zgodnie z art. 371 Kodeksu wyborczego nie wcześniej niż na 4 miesiące i nie później niż 3 miesiące przed upływem obecnej kadencji rad czyli między 16 lipca a 16 sierpnia, ponieważ kadencja rad wybranych w 2014 r. upływa 16 listopada. Datę wyborów wyznacza się na dzień wolny od pracy. Po zmianie kodeksu wyborczego wybory odbywają się w tylko ciągu jednego dnia w godzinach od 7:00 do 21:00, bez przerwy. Uwzględniając wprowadzone zmiany w tym roku wybory samorządowe mogą się odbyć 21 lub 28 października, albo 4 listopada.

II. Kadencja organów jednostek samorządu terytorialnego.
Przed zmianami kadencja rad gmin, rad powiatów, sejmików województw oraz wójtów (burmistrzów, prezydentów miast) trwała cztery lata. Po zmianach została wydłużona do lat pięciu. Kolejne wybory samorządowe odbędą się zatem w roku 2023.

III. Liczba radnych wybieranych w okręgach wyborczych.
1. Wybory do rad gmin.
Dotychczas w gminach, z wyłączeniem miast na prawach powiatu, radnych wybierano w okręgach jednomandatowych, co oznacza, że w danym okręgu wybierano tylko jednego radnego, którym zostawał ten kandydat, na którego oddano największą liczbę ważnych głosów. Po zmianie takie wybory odbywać się będą tylko w gminach liczących do 20 tys. mieszkańców. W pozostałych gminach radni będą wybierani w wyborach proporcjonalnych w okręgach wielomandatowych. Liczba radnych wybieranych do rad gmin w okręgu wielomandatowym będzie wynosić od 5 do 8 radnych.
2. Wybory do rad powiatów
Radni rady powiatu wybierani będą jak dotychczas w wyborach proporcjonalnych w okręgach wielomandatowych. Liczba radnych wybieranych w okręgu nie może być mniejsza niż 3 i nie większa niż 10.
3. Wybory do sejmików województw
Radni województw wybierani będą w wyborach proporcjonalnych w okręgach liczących od 5 do 15 radnych.

IV. Liczba kandydatów zgłaszanych w okręgu wyborczym
Komitet wyborczy w wyborach do rady gminy w gminie liczącej do 20 tys. mieszkańców może w okręgu wyborczym zgłosić tylko jednego kandydata. W gminach powyżej 20 tys. mieszkańców, w wyborach do rad powiatów i sejmików województw liczba kandydatów zgłoszonych w okręgu wyborczym przez dany komitet wyborczy nie może być większa niż liczba wybieranych w tym okręgu radnych powiększona o dwa. Jeżeli np. w okręgu wyborczym wybieranych jest 5 radnych, komitet wyborczy może zgłosić w nim maksymalnie 7 kandydatów.

V. Liczba podpisów poparcia dla list kandydatów
W wyborach do rady gminy w gminach liczących do 20 tys. mieszkańców lista kandydatów powinna być poparta przez co najmniej 25 wyborców. W wyborach do rady gminy w gminie liczącej powyżej 20 tys. mieszkańców wymagane jest poparcie listy przez co najmniej 150 wyborców. W wyborach do rady powiatu lista kandydatów powinna mieć poparcie minimum 200 wyborców, a w wyborach do sejmiku województwa co najmniej 300. Ten sam wyborca może udzielić poparcia dowolnej liczbie list kandydatów, przy czym raz udzielonego poparcia nie może wycofać.

VI. Kandydowanie na wójta, burmistrza, prezydenta miasta
Poczynając od tegorocznych wyborów funkcję wójta (burmistrza, prezydenta miasta) w tej samej gminie będzie można pełnić tylko przez dwie kadencje i nie muszą one następować po sobie. Kandydat na wójta nie może jednocześnie kandydować na wójta w innej gminie, do rady powiatu i do sejmiku województwa. Do rady gminy kandydat na wójta może kandydować tylko na obszarze gminy, w której kandyduje na wójta. Kandydat na wójta nie musi być mieszkańcem gminy, w której kandyduje. Kandydata na wójta (burmistrza, prezydenta miasta) może zgłosić tylko ten komitet wyborczy, który w danej gminie zarejestrował kandydatów na radnych w co najmniej połowie okręgów wyborczych. W każdym z tych okręgów wyborczych lista kandydatów na radnych nie może liczyć mniej nazwisk niż liczba wybieranych w tym okręgu radnych.

VII. Karty do głosowania
W gminach do 20 tys. mieszkańców karta do głosowania będzie jedną kartką zadrukowaną po jednej stronie. W pozostałych gminach, w wyborach do rad powiatów i do sejmików województw, karta do głosowania może się składać z kilku kartek zadrukowanych po jednej stronie i trwale ze sobą połączonych. Na pierwszej stronie umieszczona będzie informacja o sposobie głosowania i warunkach ważności głosu. Na drugiej kartce będzie spis treści zawierający nazwy komitetów wyborczych w kolejności wylosowanych numerów i wskazanie numeru kartki, na której znajdują się kandydaci danego komitetu. Na dalszych kartkach umieszczone będą nazwiska kandydatów. Na karcie do głosowania przy nazwie komitetu wyborczego, o ile będzie taka jego wola, będzie umieszczany znak graficzny komitetu.

VIII. Sposób głosowania
Dotychczas, aby głos był ważny, w kratce przy nazwisku kandydata głosujący stawiał znak „X”, czyli dwie linie przecinające się w obrębie kratki. Po zmianach może to być dowolny znak, utworzony przez co najmniej dwie linie przecinające się w kratce przy nazwisku kandydata. A więc nie musi to być „klasyczny” X, a np. trzy albo cztery linie, gwiazdka powstała z przecinających się linii itp.

IX. Obwodowe komisje wyborcze 
Powoływane będą dwie obwodowe komisje wyborcze, zamiast jak dotychczas jednej. Jedna z komisji będzie przeprowadzać głosowanie, a druga ustalać wyniki głosowania po przejęciu od pierwszej całej dokumentacji dotyczącej wyborów. W lokalu wyborczym od rozpoczęcia do zakończenia głosowania musi być obecnych co najmniej 2/3 składu komisji, w tym przewodniczący lub zastępca. Każda komisja obwodowa, zarówno powołana do przeprowadzenia wyborów jak i ustalenia wyników w obwodzie głosowania składać się będzie z 9 osób. Obwodowe komisje wyborcze będą powoływane przez właściwych komisarzy wyborczych, a nie jak dotychczas przez gminną (miejską ) komisję wyborczą.

X. Społeczni obserwatorzy wyborów
Oprócz mężów zaufania proces wyborczy będą mogli obserwować społeczni obserwatorzy wyborów. Prawo ich wyznaczania posiadają zarejestrowane w Polsce stowarzyszenia i fundacje, których celem działania jest troska o demokrację, prawa obywatelskie i rozwój społeczeństwa obywatelskiego. Każde takie stowarzyszenie lub fundacja może wyznaczyć po jednym obserwatorze do terytorialnej (gminnej, powiatowej, wojewódzkiej) lub obwodowej komisji wyborczej. Osoby te mają takie same prawa jak mężowie zaufania za wyjątkiem zgłaszania uwag do protokołu i przewożenia protokołu do komisji wyższego stopnia.

Józef Szczepańczyk
Radny rady gminy Bodzentyn w latach 1990-1998,
marszałek województwa świętokrzyskiego 1998-2001
radny Rady Powiatu w Kielcach od 2006 r.
Pełnomocnik Wyborczy Komitetu Wyborczego PSL
w wyborach samorządowych, parlamentarnych i
prezydenckich w latach 2006 – 2010